KAYISI ZARARLILARI

                 

       Kayısılarda; ana zararlı olarak şeftali güvesi, fidan dip kurtları, kiraz yazıcı böceği, kara ağustos böceği ile depolarda Plodia interpunctella, kayısı yaprak uyuzu, iki noktalı kırmızı örümcek, tomurcuk tırtılları, yaprak bitleri, meyve hortumlu böceği ve kahverengi koşnil gibi zararlılar bulunmaktadır.
Üreticiler, bu zararlılarla mücadeleye karar verme aşamasında uygulama kuruluşlarından teknik yardım almalıdırlar.

            Şeftali Güvesi (Anarsia lineatella Zell.)

Koyu gri-boz renkli olup, üst kanatları düzgün olmayan açık ve koyu kurşuni çizgi ve lekelerle süslüdür. Alt kanatlar daha açık, renkli ve kenarları uzun saçaklıdır. Erkek dişiden küçüktür (Şekil 18 a). Yumurtaları ovalca, uzunluğu 0.5 mm, eni 0.3 mm olup yeni bırakıldığında sarımtrak, sonra portakal ve açılacak dönemde ise kahve rengine yakındır. Yumurtadan yeni çıkmış larva 0.5 mm uzunluğunda, sarımsı kahverenginde ve baş siyahtır. Gelişmesini tamamlamış larva ortalama 10 mm uzunluğunda, kırmızımsı kahverenginde olup, segment araları sarımsı beyaz renktedir (Şekil 18 b). Pupa koyu kahverenginde, çıplak ve parlak olup 6 mm uzunluğundadır (Şekil 18 c).
Kışlayan döl larvaları önce çiçek veya yaprak tomurcuklarından zarar yaparlar. Çiçeklerin çanak yapraklarını kemirerek delerler ve genç sürgünlere uçtan girerek 8-10 cm’lik galeri açarlar. Saldırıya uğrayan tomurcuk ve sürgünler kururlar (Şekil 18 d). Bir larva birkaç tomurcuk ve sürgüne zarar verebilir. Yazın sürgünlerin tazeliği azaldıkça zarar meyvelerde olur. Genç ve meyvesiz ağaçlarda ise zarar filizlerde ve kabukta olmaktadır. Meyvede hemen kabuk altını tipik olarak kavisli bir şekilde oyarlar (Şekil 18 e). Bazen de meyve etinde tünel açarak çekirdeğe kadar ulaşırlar. Genç ağaç ve fidanlıklarda uzun süren sürgün zararı gelişmeyi engeller ve taç şeklinin bozulmasına neden olur.

Şekil 18: Şeftali güvesinin ergini (a), larvası (b), pupası (c), sürgündeki (d) ve meyvedeki (e) zararı.

Mücadelesi
Mekaniksel Mücadele
Bulaşık sürgünler mayıs ayından itibaren, Ağustos ayının sonuna kadar haftada bir kez olmak üzere 8-10 cm uzunluğunda kesilip larvayla birlikte yok edilmelidir. Kurtlanarak yere dökülen meyveler bahçeden uzaklaştırılmalıdır.

Kimyasal mücadele
Meyve bahçelerinde çiçeklenme sonundan itibaren yapılan kontrollerde; bir ağaçta ortalama 5 adet veya daha fazla zarara uğramış sürgün saptanırsa birinci döle karşı kimyasal mücadele yapılır. Böyle bahçelerde Haziran ayında meyvelerde ilk zarar belirtileri görülür görülmez ilaçlamaya başlanır. Ayrıca sürgünlerde görülen larvalar bahçede kafes içerisinde kültüre alınır ve bu kültürden ilk kelebek çıkışı görüldükten veya eşeysel çekici tuzaklarda ilk ergin yakalandıktan 10 gün sonra ilaçlamaya başlanır. Bu dönemde meyvelerde irileşme ve renk değişimi başlamıştır.

Yazıcıböcekler (Scolytus rugulosus Müll.)

Erginlerin boyu 1.8-2.7 mm arasında olup, dişi ve erkek bireyler arasında boy farklılığı yoktur. Koyu esmer veya siyah renktedir (Şekil 19) . Larvaları beyaz renkte, 3-3.5 mm boyunda, kıvrık ve bacaksızdır.
Ağaçların odun ve kabuk kısımlarında türlere özgü galeriler açarlar. İlk galeriye bırakılan yumurtadan çıkan larvalar, bu ana galeriye dik açıda ikincil galeriler oluştururlar.
Yazıcıböcek saldırısına uğramış bir dalın kabuğu kaldırıldığında 2-3 cm boyunda kısa bir ana galeri ve içi odun tozu ile dolu 10-20 cm uzunluğunda birçok eğri galerinin varlığı görülür. Daha çok sekonder zararlı sayılırlar. Bakımsız ve zayıf ağaçları ve bunların zayıf dallarını tercih ederler. Beslenme düzeni bozulan dalcıklar kurur. Gelecekteki meyve verimi düşer. Saldırıya uğrayan ağaçlar 2-3 yıl içerisinde kururlar.

Şekil 19: Meyve yazıcı böceği ergini

Mücadelesi
Kültürel Önlemler:
Yazıcı böceklere karşı en etkili mücadele yöntemidir. Daha çok zayıf ağaçları seçen bir zararlı olduğundan, ağaçların budama, gübreleme, sulama ve toprak işlemesi ile kuvvetli tutulması gereklidir.

Mekaniksel Mücadele
Budama artıkları bahçeden en az 2 km uzaklaştırılmalıdır. Bu artıklar yakacak olarak kullanılacaksa, bir yere yığılmalı, bu yığınlara çoğalmak üzere gelen böceklerin talaş çıkardıkları görüldüğünde dal yığınları ilaçlanmalıdır. Mart, Haziran ve Eylül aylarında olmak üzere yılda 3 kez ağaçlara kurumuş dallar tuzak olarak asılmalı, bu tuzaklarda talaş çıkmaya başlar başlamaz, hepsi toplanıp yakılarak imha edilmelidir. Aynı şekilde böcekli dallarda kesilip yakılmalı, özellikle fidanlıklarda yerde kuru dal bırakılmamalıdır.
Kimyasal Mücadele
İlk baharda Nisan-Mayıs aylarında yapılacak gözlemlerle kurumuş dallarda ergin çıkışları görülür görülmez birinci ilaçlama, bundan 10-15 gün sonra da ikinci ilaçlama yapılır. İkinci döle karşı da Temmuz-Ağustos aylarında yapılacak gözlemler sonucu ergin çıkışları görülür görülmez üçüncü ilaçlama, 10-15 gün sonra da dördüncü ilaçlama yapılır. Kullanılacak ilaçların seçiminde uygulama kuruluşlarına danışılarak saptanmalıdır.

Yaprak Uyuzu (Eriophyes similis Nal.)

Kayısı ve zerdali yapraklarının kenarlarında cep ve küllah şeklinde sarımsı yeşil veya kırmızı galler meydana getirir (Şekil 20). Bu zararlı kışı ergin halde ağaç kabukları altında geçirir.

Şekil 20: Kayısı yaprak uyuzunun yaprakta meydana getirdiği galler

Mücadelesi
Kimyasal Mücadele
Zararlının yoğun olduğu bahçelerde en uygun ilaçlama zamanı çiçek tomurcukları açılmadan önce, pembe çiçek tomurcuğu dönemidir. Bu dönemde zararlıya karşı uygulama kuruluşlarınca tavsiye edilecek bir ilaçla kimyasal mücadele yapılmalıdır.

Kahverengi Koşnil (Parthenolecanium corni Bouche)

Ergin dişinin kabuğu yarım küre şeklindedir. Rengi başlangıçta koyu kahverengi olup, üzerinde siyah ve sarı bantlar bulunmaktadır. Daha sonra bu renk açık kahverengine dönüşür. Kabuk buruşur ve üzerinde koyu renkli çukurluklar oluşur. Olgun erkeklerde kahverenkli olup, iki kanadı, anten ve bacakları mevcuttur. Yumurtadan yeni çıkan hareketli larvalar açık sarı, sonraki dönemler ise kahverenginde olup, vücutları yassıdır.
Kahverengi koşnilin larvaları yaprak, dal ve sürgünlerde, dişileri de dal ve sürgünlerde bitki öz suyunu emmek suretiyle zarar yaparlar. Yoğunluğun fazla olduğu bahçelerde; bu doğrudan zararından başka, salgıladıkları ballı maddeler üzerinde saprofit mantarların gelişmesi sonucu kara ballık (fumajin) denilen dolaylı bir zarara da neden olurlar. Böyle ağaçlarda dal, sürgün, meyve ve yapraklar koyu bir renk alırlar. Bu gibi ağaçları kışın kolayca fark etmek mümkündür. Gerek emgi, gerekse fumajin şeklindeki zarar nedeni ile sürgün ve dallar gelişemez, yapraklar zamanından önce dökülür, sonunda ağaçlar zayıf kalır, meyve verimi ve kalitesi düşer.
Mücadelesi
Kültürel Önlemler
Kahverengi koşnil ile yoğun bulaşık olan dal ve sürgünler budama sırasında kesilerek bahçeden uzaklaştırılmalıdır.
Kimyasal Mücadele
Mayıs ve Haziran aylarında yapılacak kontrollerde 10 cm uzunluğundaki bir dalda, altında yumurta bulunan en az 3 adet dişi görülmesi halinde o bahçenin ilaçlanması gerekir. Bu zararlının mücadelesi, hareketli larva ile birinci ve ikinci dönem larva dönemlerinde yapılmalıdır. Yaz ilaçlaması için en uygun ilaçlama zamanı, yumurtaların tamamının veya tamamına yakın bir kısmının açıldığı devredir. Zamanında ve usulüne uygun olarak mücadele yapıldığı taktirde bir ilaçlama yeterlidir. İlaçlamada acele edilmemelidir. Zira bu zararlının larva dönemleri çok uzundur. Dolayısı ile Haziran ayından sonbahara kadar geniş bir mücadele periyodu bulunmaktadır. Kullanılacak ilaçlar uygulama kuruluşlarına danışılarak belirlenmelidir.

Küçük Tomurcuk Güvesi (Recurvaria nanella Hübn.)

Ergin kanat açıklığı 10 mm kadardır. Ön kanatları kirli gri ve siyah pullarla örtülüdür (Şekil 21 a). Larva yumurta açılımından sonra açık sarı renklidir. Olgun larvanın rengi kırmızı kahverengi olup, pupa olmaya yakın önce koyu zeytini yeşil, daha sonra morumsu renge dönüşür. Olgun larvanın boyu 5-6 mm’dir (Şekil 21 b).
Tomurcuk tırtılları üç değişik şekilde zarar yaparlar. Birincisi ve en önemlisi tomurcuk ve çiçeklerde yaptıkları zarardır. Bunlar ilkbaharda günlük ortalama sıcaklığın birkaç gün üst üste 6 0C’nin üzerinde seyrettiği günlerde kışlaklarını terk ederek kabarmakta olan tomurcukları yandan delerek, içine girerler ve burada beslenirler. Genellikle meyve tomurcuklarını tercih ederler. İkinci zararı birkaç yaprağı ağ ile tutturarak aralarında beslenmesi şeklindedir. Üçüncü zararı yumurtadan yeni çıkan yaz larvaları yapar. Bunlar yaprağın alt epidermisini delerek parankima dokusu ile beslenirler. Bu zararlı yapraklarda dar, küçük ve yıldız şeklinde galeriler açarlar. Yurdumuzun her bölgesinde bulunurlar.

Şekil 21: Tomurcuk tırtılı ergini (a) ve larvası (b).

Mücadelesi
Biyolojik Mücadele
Elma iç kurdunun da yumurta parazitoidi olan T. embryophagagum’un bulunduğu yerlerde korunması ve etkinliğinin arttırılması için gerekli önlemler alınmalıdır.
Kimyasal Mücadele
İlaçlama tomurcuk patlama döneminde bir defa yapılır. Bu dönemde her 10 dekar için temsili olarak seçilecek 5 ağacın değişik yönlerinden 20 (toplam 100) tomurcukta veya bukette gözlem ve sayımlar yapılarak 10-15 larva bulunduğunda mücadeleye karar verilir. Zararlıya karşı kullanılacak ilaçların seçiminde uygulama kuruluşlarına danışılmalıdır.

Fidan Dip Kurtları (Capnodis spp.)

Erginleri siyah veya bronz renkte, hafif parıltılı, pronotum tür özelliklerine göre gri veya beyaz noktalı zemin üzerinde siyah çeşitli kabarık desenlidir (Şekil 22 a). Erginlerine çoğunlukla kök boğazlarında rastlanır. Yaklaşıldığında ağacın veya dalın ekseni etrafında dönerek saklanmaya çalışır ve ölü taklidi yapar.
Larva boyu türe, gelişme dönemine ve beslenme durumuna göre çok değişik 1.5-80 mm olup, genellikle sarımtrak renkte, 13 segmentli ve yassıdır.
Geniş bir konukçu dizisine sahip olan Capnodis, kayısı bahçelerinde de önemli boyutlarda zarar oluşturmaktadır. Zararlının erginleri, üzerinde oldukları bitkilerin yapraklarını çok ender olarak ve az miktarda yer fakat genç sürgünleri, aşı tomurcuklarını, yaprak saplarını oburca yiyerek tahrip eder ve büyük zarar verirler.
Genç larva ağaçların kök boğazında veya toprak yüzeyine yakın köklerin kabukları altında (Şekil 22 b) bulunur ve kambiyum tabakasını kemirir. Larva, kök kabuğu altında galeriler açarak bitkinin beslenmesine engel olur. Galerilerin içi pislik ve talaş ile doludur.
Bu zararlının erginlerinin, kök kabukları altında larva ve larva zararının olması, ağaçların kök boğazında veya kök boğazının civarında toprakta oval şekilde deliklerin görülmesi, ağaç altlarında sap dibinden yenmiş taze yaprakların bulunması, aşı gözlerinin veya taze sürgünlerinin kemirilmiş olması bu zarlının varlığını gösterir.

Şekil 22: Capnodis’in erginleri (a) ve kök kabuğu altındaki larvası (b).

Mücadelesi
Kültürel önlemler
Ağaç altlarında erginlerin kolayca saklanabileceği yüksek boylu ot çalı vs. bulundurulmamalıdır. Sabahın erken saatlerinde ve akşam üzeri gövde ve kök boğazında kolayca toplanabilecek erginler yok edilmelidir. Dibine dökülmüş ve sap gibi yenik yapraklar bulunan fidanlar hızla sarsılarak yere düşürülen erginler öldürülmelidir. Su ve gübrelemeye dikkat edilerek ağaçlar kuvvetli bulundurulmalıdır. Kabuklu bit problemi yoksa zararlının yumurta koymasını güçleştirmek için ağaçların gövdelerine kireç badanası yapılmalıdır.
Kimyasal Mücadele
Bu zararlıya karşı ilaçlı mücadeleye karar vermek için yapmış olduğu zararı görmek gerekir. Bu nedenle; ağaçlarda mayıs ayının ilk haftasından başlayarak ergin çıkışı gözlenmelidir. Ağaç altlarında yenmiş taze yaprakların bulunması, aşı gözlerinin veya taze sürgünleri kemirilmiş olması zararlının varlığını gösterir. Bu ağaçların kök boğazları açılarak incelendiğinde Capnodis larvalarına yada zararına rastlanırsa mücadelesine karar verilir.
İlaçlı mücadele haziran, temmuz, ağustos aylarında zararlının yumurtalarını kök boğazı civarında toprağa koyduğu dönemde her 15 günde bir yapılmalıdır. Bu mücadelede kullanılacak ilaçları uygulama kuruluşlardaki teknik elemanlara danışarak alınmalı ve uygulama en az iki yıl sürdürülmelidir.

Kuru Meyve Güvesi (Plodia interpunctella Hbn.)

Erginin ön kanatlarının bir bölümü sarı, bir bölümü kırmızı ve koyu lekelidir. Boyu ortalama 9 mm, kanat açıklığı 19 mm’dir. Arka kanatları sarımsı gri renktedir (Şekil 23 a). Larva kirli beyazdan pembemsi kreme kadar değişen renklere sahiptir. Boyu 10-12 mm’dir (Şekil 23 b). Pupa kokun içinde kahverenkli ve 6-8 mm boyundadır. Erginler pupa döneminden çıkar çıkmaz çiftleşerek yumurta bırakmaya başlarlar. Ergin dişi 2-4 haftalık yaşamı süresince gıda ortamına 300-400 kadar yumurta bırakır. Yılda iklim koşullarına göre 2-5 döl verir.
Bu zararlı larva döneminde beslenir ve zarar yapar. Larvalar bulundukları gıda ortamında beslenerek ürün kayıplarına neden olurlar. Buna ek olarak çıkardıkları artıklar ve değiştirdikleri gömlek ve baş kapsülü kalıntıları ile ürünün niteliğini bozarlar.
Mücadelesi
Kültürel Önlemler
1. Ambarda zararlılara barınak olabilecek yarık, çatlak vb. girintiler sıva ile kapatılır.
2. Ambar önceki yılın ürün kalıntılarından temizlenir.
3. Ambarlama süresince zararlı girişini önlemek üzere kapı ve pencerelere uygun sıklıkla tel geçirilmelidir.
4. Ambarda bir yıl önceden çuval, kutu, sepet ve diğer ambalaj materyali kullanılmadan fumige edilir.
5. Ambarın iç ve dış yüzeyleri badana edilir.
6. Ambarın serin, aydınlık ve havadar olması için gerekli önlemler alınır.
Kimyasal Mücadele
Kuru meyve zararlılarına karşı boş ambar ilaçlaması, ambarlanacak ürünün fümigasyonu ve dolu ambar ilaçlaması olmak üzere 3 şekilde uygulanır. İlaçlamalarda uygulama kuruluşlarına danışılmalıdır.

Şekil 23: Kuru meyve güvesi ergini (a) ve larvası (b).